Teknik Analiz Alarmları
Fiyat Göstergeleri
RSI(Relative Strength Index)Göreceli Güç Endeksi
Tanım
Göreceli Güç Endeksi (RSI); piyasalarda yaygın olarak kullanılan bir indikatördür. Welles Wilder tarafından geliştirilmiştir. Hisse senedinin veya endeksin kendi iç gücünü ölçer. Başka bir ifadeyle bu indikatör; hisse senedinin veya endeksin bünyesi içindeki gücünü kendisine göre karşılaştırır.RSI'ın; bir hisse senedinin veya endeksin, incelenen tarih aralığı içerisindeki kapanış değerlerinin, bir önceki güne göre değişiminden (bir önceki güne göre artan veya azalan değişim) hareketle hesaplanan bir gösterge (indicator) olduğu düşünülürse; "kendi iç gücünü yansıttığı, ölçtüğü" ifadesi daha iyi anlaşılır.RSI bakılan zaman dilimindeki, enstrümanın artış ve azalış gösterdiği günleri ve bu günlerin ortalamalarını alır. Daha sonra bu ortalamaların birbirlerine orantılarını tesbit eder. Bu tesbit edilen orantılar bir gösterge haline döndürülür.RSI 1-400 (günlük) birimlik değerler alır. Kısa vadeli analizlerde; 30 günden düşük değerler tavsiye edilirken, orta vadeli analizlerde; 6-40 haftalık değerler kullanılmalıdır. Uzun vade için; 10 aydan büyük değerler tavsiye edilir. N sayısı (kullanılan zaman dilimi) küçük seçildiğinde; düzensiz hareketler ve sapma artarken, n sayısı büyük alındığında; daha durağan ve daha az sapan hareketler olacaktır. Fakat n büyük seçildiğinde; güvenilirlik artmasına rağmen, alım-satım sinyallerinin gecikmesi gibi bir durum ortaya çıkmaktadır.Welles Wilder RSI göstergesini ortaya çıkardığında; 14 günlük RSI kullanımını önermiştir. Genellikle piyasada kullanılan 9, 14, ve 25 günlük RSI hesaplamalarıdır. Fakat en kazaçlı RSI; her bir hisse senedi veya endeks için farklı zaman dilimi denenerek bulunabilir.
Formül
RSI'ın hesaplanması için; kullanılacak n sayısından 1 fazla sayıda (örneğin 14 günlük RSI hesaplanacaksa 15 günün kapanış değeri) kapanış değeri gerekir. Bununla ilgili OYH (ortalama yukarı hareket) ve OAH (ortalama aşağı hareket) hesaplandıktan sonra (n+1). günden itibaren sadece bir önceki günün kapanış değerleri yeterli olacaktır.RSI’ın hesabı için; ilk önce aşağıdaki formülüne uygun olarak RS (relative strength) hesaplanır. RS terimi RSI denkleminde yerine konularak günlük RSI elde edilir.
OYH ve OAH hesaplaması;
OYH: | Ortalama Yukarı Hareket ((n+1) adet'lik zaman diliminde bir önceki güne göre artan n adet verinin aritmetik ortalaması) |
OAH: | Ortalama Aşağı Hareket ((n+1) adet'lik zaman diliminde bir önceki güne göre azalan n adet verinin aritmetik ortalaması) |
NOT: | OYH ve OAH hesaplanırken ilk gün; bir önceki günün verisi olmadığından ve bu nedenle artış veya azalış değeri olarak bir değer bulunmadığından hesaplamaya katılmaz. |
Daha sonraki günler ((n+2). gün ve daha sonrası) için OYH ve OAH aşağıdaki metod ile hesaplanır;
Excel’de Hesaplanışı
Artış Sütunu: =IF(C3>0;C3;0)
Azalış Sütunu: =IF(C3<0;abs(c3);0)
Ortalama Artış(F16’dan itibaren): =AVERAGE(D3:D16)
Ortalama Düşüş(G16’dan itibaren): =AVERAGE(E3:E16)
RS: =ABS(F16/G16)
RSI: =IF(G16=0;100;100-(100/(1+H16)))
Not: İşlem görmemiş günler zaman serisi alınırken dikkate alınmaz. Örnek olarak ISKUR (İş Bankası Kurucu) gibi aralıklı olarak işlem gören hisseler için RSI hesaplanırken n-1 değeri bir önceki işlem gördüğü gündür, bu bir kaç günden, bir kaç aya uzanan bir zaman dilimi olsa dahi.
Yorumlanması
RSI herhangi bir hisse senedinin veya endeksin fiyat eğrisi ile birlikte yorumlandığında, fiyatların seyri hakkında faydalı bilgiler verebilir. Fiyatların çok düşük veya çok yüksek olduğu RSI ile kolaylıkla görülür. RSI’ı beş aşamada yorumlayabiliriz;
Aşırı Alım-Satım Bölgeleri
RSI 0-100 arasında değerler alır. RSI grafiklerinde aşırı alım (overbought) ve aşırı satım (oversold) sınırları vardır. Bu sınırlar her hisse senedi veya endeks verilerine ve RSI için kullanılan zaman dilimine göre değişebilmektedir. Aşırı alım ve aşırı satım sınırları için teknik analiz incelemelerinde genellikle 70 ile 30 veya 80 ile 20 parametreleri kullanılmaktadır. Daha genel anlamda kullanılan 70 ve 30'dur. Sınırlar belirlenirken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta; sınırlar üzerinde indikatöre ait değerlerin %70-80 lik bir bölümünün yer alması gerektiğidir.
Örneğin; Ereğli Demir Çelik hisse senedinin Meta Stock programında; 20/07/1998-27/07/99 tarihleri arasında, n=9 günlük (kısa vadeli) RSI grafiği incelendiğinde; 70 ve 30 sınırlarının anlamlı sonuçlar verdiği ve indikatöre ait değerlerin büyük çoğunluğunun bu sınırlar üzerinde yoğunlaştığı gözlenmiştir. Buna karşılık aynı hisse senedinin, aynı tarih aralığında, n=50 günlük (uzun vadeli) RSI grafiği incelenmiş; 70 ve 30 sınırının seçilen bu zaman dilimi için anlamsız olduğu ve indikatör değerlerinin bu sınırlar arasında kaldığı, yoruma olanak vermediği görülmüştür. RSI indikatörünün bu tarih aralığındaki değerlerinin %70-80’lik bir bölümünün, bu sınırlar üzerinde yer alması gerektiği tezine dayanılarak yapılan çalışma sonucunda; alt ve üst sınır parametreleri 34 ve 61 bulunmuştur. Verdiği al-sat sinyallerinin 70 ve 30'a göre çok daha anlamlı olduğu görülmüştür. Bu örnekten de anlaşıldığı gibi en kazançlı ve en güvenilir sonuçlar veren RSI'a ulaşmak; farklı hisse senedi veya endekse, farklı zaman dilimine göre; farklı parametreler denenerek mümkündür.Aşırı alım ve satım bölgeleri arasında RSI'ın yönüne göre fiyat trendi hakkında tahmin yapılır. RSI'ın 70 sınırının üzerine çıkması yukarı trendin hızlanacağı ve aşırı alım bölgesinde bulunulmasından dolayı her an trend değişiminin olabileceği anlamına gelmektedir. Sat sinyali RSI'ın aşırı alım bölgesinde tepe yaptıktan sonra aşırı alım sınırını aşağı doğru kırdığı zaman alınır. Gösterge bu seviyeden itibaren genellikle orta bant olarak kabul edebileceğimiz 50 değerine yaklaştıktan sonra bir tepki çıkışı vermektedir. Talebin yüksekliği göstergenin tekrar üst sınırın üstüne çıkmasına sebebiyet vermektedir. Bu durumda tekrar alım tavsiye edilir fakat yüklenilecek olan risk daha yüksektir. Göstergenin aşırı satım bölgesine girmesi durumlarında da yukarıdaki kuralların tersi geçerlidir.
Aşağıda Ereğli Demir Çelik hisse senedinin 20/07/98-27/07/99 tarihleri arasındaki RSI (n=9 günlük) grafiği görülmektedir;
Yatırımcıların RSI ile "AL" Emri erdikleri Kritik Noktalar
"a"noktası: Bazı yatırımcılar gösterge aşırı satım sınırını (30) gördüğü anda al emri verirler.
"b" noktası: Bazı yatırımcılar gösterge aşırı satım sınırının altına inip, tarihi minimum seviyelerine geldiğinde al emri verirler.
"c" noktası: Bazı yatırımcılar göstergenin dip yaptığını görüp, aşırı satım sınırına doğru yükselişe geçtiği anda al emri verirler.
"d" noktası: Bazı yatırımcılar gösterge aşırı satım bölgesinde dip yaptıktan ve dönüp aşırı satım sınırını kırdıktan sonra al emri verirler.
Yatırımcıların RSI ile "SAT" Emri Verdikleri Kritik Noktalar
"x" noktası: Bazı yatırımcılar gösterge aşırı alım sınırını (70) gördüğü anda sat emri verirler.
"y" noktası: Bazı yatırımcılar gösterge aşırı alım sınırının üstüne çıkıp, tarihi maksimum seviyelerine geldiğinde sat emri verirler.
"z" noktası: Bazı yatırımcılar göstergenin tepe yaptığını görüp, aşırı alım sınırına doğru inişe geçtiği anda sat emri verirler.
"w" noktası: Bazı yatırımcılar gösterge aşırı alım bölgesinde tepe yaptıktan ve dönüp aşırı alım sınırını kırdıktan sonra sat emri verirler.
Fiyatlarla Gösterge Arasındaki Aykırılıklar
Gösterge ile fiyatlar arasında aykırılığın (ıraksama / divergence) ortaya çıkması olası bir trend değişiminin habercisidir. RSI indikatörünün yorumlanmasında aykırılıklar önemli bir yer tutar. Fiyatlar bir tepe (top) yaparken RSI da bir tepe yapıyorsa ve fiyatlar yeni bir tepe yaparken RSI yeni bir tepe yapmıyorsa ve bir önceki tepenin altında kalıyorsa bu bir aykırılıktır ve fiyatlar aşağı dönebilir demektir. Aynı şekilde; fiyatlar bir dip (bottom) yaparken RSI da bir dip yapıyorsa ve fiyatlar yeni bir dip yaparken RSI yeni bir dip yapmıyorsa ve bir önceki dip seviyesinin üstünde kalıyorsa bu da bir aykırılıktır ve fiyatlar yukarı dönebilir anlamına gelir.
Aşağıdaki örnekte İMKB-100 endeksinin 04/01/1999-06/08/1999 tarih aralığındaki fiyat grafiği ve n=14 günlük RSI grafiği görülmektedir. İki grafik incelendiğinde İMKB-100 endeksi fiyat grafiği, RSI grafiği ile 17/02/1999 ve 08/04/1999 arasında bir aykırılık göstermiştir. Fiyat grafiği yeni tepeler yaparken (yükseliş trendindeyken), RSI yeni tepe yapmamış (düşüş trendinde) ve grafik gösterimi olarak hep bir önceki tepenin altında kalmıştır. Bu durum fiyatların aşağı dönebileceği sinyalini vermiş ve fiyatlar bu tarihten sonra aşağı dönmüştür. Fakat herşeye rağmen, al-sat emrini vermeden önce, ıraksamanın geçerli olup-olmadığı diğer göstergeler ile kontrol edilmelidir.
Stochastic
Stokastik osilatör; bir hisse senedinin, seçilen bir dönem için kapanış fiyatlarını günlük en yüksek ve en düşük seviyelerine göre ölçen ve fiyatların dönüm noktalarını belirten bir göstergedir.
George C. Lane tarafından geliştirilmiştir. Bu göstergeye; belirlenen zaman içinde fiyatların "en düşük veya en yüksek seviyeler" arasındaki yerinin saptanması yöntemi de denilebilir.
Stokastik göstergesini ortaya atanlar, hissenin son zamanlarda taradığı fiyat seviyelerine yakın kapanacağını söylemektedirler. Genellikle hızlı hareket eden futures (vadeli işlem) piyasalarındaki işlem yapanlar arasında ilgi gören bu gösterge ile ilgili başlıca ana fikirler şunlardır;
Yükselen borsalarda (piyasa/market) fiyatlar genellikle gün içinde taradıkları fiyat seviyelerinin üst taraflarında kapanırlar,
Doyuma erişmeye başlayan borsalarda kapanış fiyatları gün içi en yüksek değerlerden uzaklaşmaya başlar (satıcılar çoğalmaktadır),
Düşüşe geçen borsalarda fiyatlar gün içi gördükleri en düşük değerlere yakın yerlerde kapanırlar.
Stokastik hesaplamalar bugünkü kapanış ile n-günlük dönemin en yüksek ya da en düşük değerleri arasındaki ilişkiyi gösterir. Göreceli güç endeksinden (Relative Strength Index/RSI) farklı olarak günlük kapanış değerlerinin momentum ölçmeleri yerine iki eğri kullanılır. Stokastik Osilatör bu iki eğri ile gösterilir. Bu eğrilerin birbirlerini alttan veya üstten kesmelerine göre al veya sat kararı verilir. Ana eğri %K eğrisi olarak adlandırılır ve genelde kesintisiz bir çizgiyle gösterilen eğridir. %D olarak adlandırılan ikinci bir eğri daha vardır ki; "%K eğrisinin basit hareketli ortalaması (simple moving average)" olarak ifade edilir. %D eğrisi genelde noktalı bir çizgiyle gösterilir. Sinyalleri veren ve tabii ki daha çok önem taşıyan eğridir.
Stokastik kısa vadede alım/satım yapanların, çok önemli bir yardımcısıdır. Yukarıda bahsedilen, birbirini izleyen iki eğri ile alım/satım zamanları tayin edilir. Belirli bir dönem içindeki en düşük kapanış değeri ile bugünkü kapanış değeri ve aynı dönem içinde en düşüklerin en düşük değeri ile en yükseklerin en yüksek değeri arasındaki ilişkilerden yararlanır.
Formül
Stokastik osilatör 0-100 arasında dönen iki eğri (%K ve %D) ile çizilir. Değerler yüzde değişimi ifade eder.
Stokastik eğrilerin hesaplanması için n-Gün dönemi seçilir. Bu dönemin seçilmesi, keyfidir ve teknik analistin risk toleransına bağlıdır. Kısa zaman aralıklı dönemler (küçük n-Gün) sistemi çok hassas yapar ve sık sık yanlış sinyaller vererek sistemin kullanışlı olmasını zorlaştırır. Uzun zaman aralıklı dönemler (büyük n-Gün) ise; zarara fazla tolerans gösterdiğinden yada kazançlı pozisyonun kapatılmasında geciktiğinden kullanışlı olmayabilir. Göstergeyi geliştiren George C. Lane, 5 günlük dönemi önermiştir.
Stokastik eğrilerin elde edilmesi için üç değişkene ihtiyaç vardır; %K, yavaş (slow) %K, %D. İki tür stokastik vardır; Fast Stokastik ve Slow Stokastik. Eğer hesaplanan %K ve yavaş (slow) %K aynı grafikte kullanılırsa çok hassas ve düzensiz olan Fast Stokastik elde edilir. Fast stokastik; kapanış değerinin gün içi en düşük değerden farkının n-Gün dönemindeki en yüksek değerin en düşük değerden farkına bölümünden hareketle hesaplanır. Bugünkü kapanış değeri n-Gün dönemindeki en yüksek değere yakınsa stokastik yüksek bir değer çıkacaktır, tersi durumda yani en düşük değere yakınsa stokastiğin değeri düşük olacaktır. Fakat çoğu analist ve program fast stokastiğin düzeltilmişi olan Slow Stokastiği tercih etmektedir. Fast stokastiğin düzeltilmiş versiyonu olan, slow stokastikte; yavaş (slow) %K ve %D kullanılır.
C | = | n-Gün döneminde son günün kapanış değeri |
Ln | = | n-Gün döneminde en düşük kapanış değeri |
Hn | = | n-Gün döneminde en yüksek kapanış değeri |
Hi = (C-Ln)'nin i günlük (genelde üç günlük) toplamı
Li = (Hn-Ln)'nin i günlük (genelde üç günlük) toplamı
Yavaş (slow) %K'nın basit hareketli ortalaması (genelde 3 günlük) alınarak %D elde edilir.
Genellikle bilgisayar programlarında; incelenecek n-Gün dönemi olarak %K için 5, Yavaş (slow) %K için ve %D için ise 3 günlük süreler baz alınmaktadır. Bu çok sık al-sat sinyalleri vermektedir. Çeşitli hisse senetleri için değişmekle birlikte uzun vadeli yatırımlar (investment) için bu dönem daha uzun alınabilir.
Excel’de Hesaplanışı
Yorumlanması
Aşırı Alım Satım Bölgeleri
Stokastik osilatör 0-100 arasında değerler alır. Gösterge üzerinde alt ve üst bölgelerde iki paralel çizgi vardır. Bu sınırlar aşırı alım (overbought) ve aşırı satım (oversold) bölgelerini temsil ederler. Buna göre, hisseden hisseye değişmekle birlikte stokastik osilatör belli bir sınırın üzerine çıktığında satılır, altına indiğinde alınır. Genel kabul görmüş olan ve en yaygın kullanılan aşırı alım ve aşırı satım sınırları 80 ve 20'dir. Bu sınırlar çok sıkça kullanılmasına rağmen genel bir kural değildir. Hisse senedinin önceki seyirleri izlenerek farklı sınırlar kullanılabilir. Kimi yabancı kitaplarda (örneğin; Schwager'in Technical Analysis kitabında) 14 günlük slow stokastik ile overbought ve oversold sınırları için 70 ve 30 sınırlarının tercih edildiği yazılmaktadır. Bu sınırlar ve n-dönemler genellikle hangi tür piyasada (vadeli / emtia / hisse senedi) işlem yapıldığı ile alakalıdır.
Aşırı alım ve satım bölgeleri arasında stokastik osilatörünün yönüne göre fiyat trendi hakkında tahmin yapılır. Stokastik osilatörünün 80 sınırının üzerine çıkması yukarı trendin hızlanacağı ve aşırı alım bölgesinde bulunulmasından dolayı her an trend değişiminin olabileceği anlamına gelmektedir. Sat sinyali, aşırı alım bölgesinde tepe yaptıktan sonra aşırı alım sınırını aşağı doğru kırdığı zaman alınır. Gösterge bu seviyeden itibaren genellikle orta bant olarak kabul edebileceğimiz 50 değerine yaklaştıktan sonra bir tepki çıkışı vermektedir. Talebin yüksekliği göstergenin tekrar üst sınırın üstüne çıkmasına sebebiyet vermektedir. Bu durumda tekrar alım tavsiye edilir fakat yüklenilecek olan risk daha yüksektir. Göstergenin aşırı satım bölgesine girmesi durumlarında da yukarıdaki kuralların tersi geçerlidir.
Aşağıda 04/01/99 ve 11/08/99 tarihleri arasında İMKB ULUSAL-100 endeksine ait stokastik osilatörünün grafiği ve alım-satım yapılabilecek noktalar görülmektedir.
Yatırımcıların Stokastik ile "AL" Emri Verdikleri Kritik Noktalar
"a" noktası: Bazı yatırımcılar gösterge aşırı satım sınırını (20) gördüğü anda al emri verirler.
"b" noktası: Bazı yatırımcılar gösterge aşırı satım sınırının altına inip, tarihi minimum seviyelerine geldiğinde al emri verirler.
"c" noktası: Bazı yatırımcılar göstergenin dip yaptığını görüp, aşırı satım sınırına doğru yükselişe geçtiği anda al emri verirler.
"d" noktası: Bazı yatırımcılar gösterge aşırı satım bölgesinde dip yaptıktan ve dönüp aşırı satım sınırını kırdıktan sonra al emri verirler.
Yatırımcıların Stokastik ile "SAT" Emri Verdikleri Kritik Noktalar
"x" noktası: Bazı yatırımcılar gösterge aşırı alım sınırını (80) gördüğü anda sat emri verirler.
"y" noktası: Bazı yatırımcılar gösterge aşırı alım sınırının üstüne çıkıp, tarihi maksimum seviyelerine geldiğinde sat emri verirler.
"z" noktası: Bazı yatırımcılar göstergenin tepe yaptığını görüp, aşırı alım sınırına doğru inişe geçtiği anda sat emri verirler.
"w" noktası: Bazı yatırımcılar gösterge aşırı alım bölgesinde tepe yaptıktan ve dönüp aşırı alım sınırını kırdıktan sonra sat emri verirler.
Kesişmeler (crossovers)
%D eğrisi slow %D eğrisini aşağıdan yukarıya doğru keserse "AL", tam tersi durumda yani yukarıdan aşağıya doğru keserse "SAT" kararı verilir. Bu iki eğrinin aşırı alım bölgesinde (%80 üstü) birbirlerini kesip aşağı döndüğü nokta "SAT", aşırı satım bölgesinde (%20 altı) aşağıdan yukarıya dönerken birbirlerini kestiği nokta "AL" işaretidir.
Aşağıda 04/04/99-31/07/99 tarihleri arasında İMKB ULUSAL-100 endeksine ait stokastik osilatörünün grafiği ve iki eğrinin kesiştiği alım-satım yapılabilecek noktalar görülmektedir.
Aykırılıklar
Stokastik osilatör grafiğinin tepe ve dip noktaları ile fiyat grafiğinin tepe ve dip noktalarının karşılaştırılmasıyla gelecekteki fiyatların yönü hakkında karar verilebilir. Stokastik osilatör ile elde edilen önemli bir ikaz da stokastik eğrilerin aşırı alım ve aşırı satım bölgelerinde kesişmesinden sonra gelen aykırılıklardır (divergence/ıraksama). Iraksama iki şekilde oluşur. Birincisi stokastik eğrilerin (Slow %K ve %D) aşırı alım bölgesinde kesişmesinden sonra gözlenen ve fiyatların düşeceğini gösteren olumsuz yada negatif ıraksama (bearish divergence), diğeri ise aşırı satım bölgesinde gözlenen ve fiyatların yükselme trendine geçeceğini gösteren olumlu yada pozitif ıraksamadır (bullish divergence).
Fiyat grafiğindeki küçük tepeler hep daha yukarıya çıktığı halde, stokastik bir önceki tepeyi aşamıyorsa bu bir negatif ıraksamadır ve fiyatlardaki yükselişin yakında biteceğini gösterir. Aynı durum dip noktalar için de geçerlidir. Stokastik osilatör grafiğinin fiyat grafiğine uyum sağlayamaması, fiyatın gitmekte olduğu yönden döneceğini ifade eder. Fiyat grafiği aşağı giderken stokastiğin yukarı dönmesi pozitif ıraksamanın habercisidir ve düşüşün sona ermekte olduğunu, muhtemelen bir yükselişin başlayacağını gösterir.
Stokastik osilatörü spekülasyon süresi kısa olduğu için çok seri davranmayı gerektirir. Özellikle trend dönemlerinde yanlış sinyaller verebilir. Her sinyalin mutlaka kar getirmeyeceği, hatalı sinyallerle de karşılaşılabileceği unutulmamalıdır. Stokastik ve onun gibi osilatörleri kullanmak isteyen teknik analist karar verme mekanizmasını diğer teknik göstergelerle (klasik grafik formasyonları, ADX, MACD,.....vs.) desteklemek zorundadır.
Aşağıda 19/06/1998-25/06/99 tarihleri arasında İMKB ULUSAL-100 endeksinin fiyat grafiği ve stokastik grafiği arasındaki aykırılıklar görülmektedir.
Trend Göstergeleri
Directional Movement System(DI+, DI- ve ADX)
Tanım
Piyasanın trentte olup olmadığını gösteren bu system Welles Wilder tarafından “New Concepts in Technical Trading Systems.”de yayınlanmıştır. Pek çok gösterge gibi bu gösterge grubu alım satım sinyalleri üretmekten ziyade trendin varlığı veya yeni bir trende girilip girilmediğini gösterdiğinden diğer göstergelerin ürettiği sinyallerin güvenirliliğini arttırıcı özellik taşımaktadır.
Formül
Trendin varlığı konusunda bilgi veren ADX hesaplanmadan once fiyatların hangi yönde hareket ettiğinin bulunması gerekmektedir. Bunun için iki ayrı gösterge hesaplanmaktadır fiyatların pozitif yöndeki hareketini ölçen DI+ ve negative hareketini ölçen DI- hesaplanır. DI+ ve DI- ise Yönsel Hareket’ten hareketle bulunur ki Directional Movement dediğimiz bu hareket dünkü en yüksek ile en düşük fiyatlarının dışında kalan net harekettir. Dolayısıyla DM’nin hesaplanabilmesi için dünkü hareketler ile bugünkü hareketler ölçülmelidir.
Yorumlanışı
ADX, sadece piyasanın yön tutup tutmadığını belirtir, hangi yönde hareket edeceği hakkında bilgi vermez. ADX değeri ne kadar büyük ise trend de o kadar güçlü demektir. ADX'in düşük seviyelerden yükselmeye başlaması yeni bir trendin doğacağı anlamına gelir. Yüksek seviyelerden düşmeye başlaması ise piyasanın bir süre için konsolidasyon dönemine gireceği şeklinde yorumlanabilir.
Directional Movement, 14 günlük +DI ve -DI ' yı karşılaştıran bir sistemdir. Bu karşılaştırma iki göstergeyi aynı anda çizilmesi veya ikisinin farkının çizilmesi ile sağlanabilir. +DI, -DI ' nın üstüne çıktığı noktada alım, altına indiği noktada satım yapılması tavsiye edilir.
"Extreme Point Kuralı", bu basit sistemin kalitesinin artmasına yardımcı olur. Bu kural, piyasanın çalkantılı dönemlerinden korunmaya ve gereksiz işlemeler yapılmamasına yardımcı olur. "Extreme Point", +DI ve -DI ' nın keşiştiği dönemlerde saptanır. +DI ' nın -DI ' yı yukarı yönde kestiği an, "Extreme Point" günün en yüksek fiyat seviyesi olarak kabul edilir. +DI ' nın -DI ' yı aşağı yönde kestiği an ise , "Extreme Point" günün en düşük fiyat seviyesi olarak kabul edilir.
"Extreme Point", göstergenin verdiği sinyali teyid etmek amacıyla kullanılır. Örneğin, alım sinyali gelse dahi (+DI, -DI ' nın üzerine çıkınca), hisse senedi fiyatının "extreme point"(+DI ve -DI ' nın keşiştiği anda hisse senedinin en yüksek değeri) seviyesinin üstüne çıkmadan işlem yapılmamalıdır. Eğer fiyatlar "extreme point" seviyesinin üstüne çıkmayı başaramaz ise satım durumunda kalmaya devam edilmelidir.
Bazı kaynaklarda ADX’in DI+ veya DI-‘yi kesmesine gore alım/satım sinyalleri de üretilebilmektedir. ADX’in DI+’yı yukarı kesmesi satım sinyali DI-‘yi yukarı kesmesi ise alım siyali olarak değerlendirilmektedir. Benzer kaynaklar ADX’in DI-‘nin üzerindeyken yükselmeye başlaması alım sinyali, DI+ ve DI-‘nin üzerinde düşüşe geçmesi ise karların realize edilme aşaması olarak değerlendirlesi gerektiğini savunmaktadır.
MACD(Moving Average Convergence/Divergence)
Tanım
Adından da anlaşılacağı üzere ortalamaların birbirine olan mesafeleri yöntemi ile hesaplanan gösterge Gerald Appel tarafından geliştirilmiştir. Ortalamaların karakteristiği nedeniyle trend takip edici gösterge olarak kullanılan bu gösterge 0 çizgisii arasında dalgalanan göstergelerdendir.
Formül
Standart kullanılışında 26 ve 12 günlük üssel ağırlıklı ortalamaların birbirine olan farkı şeklinde hesaplanan göstergede sinyal çizgisi olarak hesaplanan farkın 9 günlük üssel ortalaması kullanılmaktadır.
MACD= EMA(12) – EMA(26)
Sinyal = EMA(MACD,9)
Yorumlanışı
CROSSOVERS (Kesişme Noktaları):MACD'nin temel yorumlanış şeklidir. MACD, sinyal çizgisinin altına inince satım, üstüne çıktığında ise alım yapılır. Ayrıca, sıfır seviyesinin altına inince satım,üstüne çıktığında ise alım yapmak yaygın bir yöntemdir.
OVERBOUGHT/OVERSOLD CONDITIONS (Aşırıalım/Aşırısatım durumları):MACD aşırıalım/aşırısatım göstergesi şeklinde de kullanılabilir. Kısa vadeli hareketli ortalama uzun vadeli hareketli ortalamadan hızlı bir şekilde uzaklaşıyorsa (yani, MACD yükseliyorsa) fiyatların gereğinden fazla hareket ettiğini ve kısa süre içinde daha gerçekçi seviyelere geri gelineceği kabul edebiliriz. MACD'nin aşırıalım/aşırısatım durumları hisse senedinden hisse senedine farklılık gösterir.
Uyumsuzluklar
Göstergenin tanımında da belirtildiği için trend takip eden gösterge olması nedeniyle göstergenin fiyat hareketiyle uyum göstermediği zaman mevcut trendin sona ereceği yorumu yapılabilir. Fiyatlar yeni düşük seviyelere ulaşırken MACD’nin yeni düşük seviyeleri test edememesi düşüş trendinin sona ereceğini, Fiyatların yeni yüksek sevilere ulaşırken MACD’nin yeni yüksek seviyelere ulaşamaması ise yükseliş trendinin son bulacağını gösterir. İki durum aşırıalım /aşırısatım durumları ile aynı anda gerçekleşirse daha da büyük önem taşımaktadır.
Hacim Göstergeleri
Acc/Dist (Accumulation/Distribution Index)Alım/Dağıtım Endeksi
Tanım
A/D (Accumulation/Distribution Index, Alım/Dağıtım Endeksi) işlem adedi (volume) ve hisse senedi fiyatlarındaki (price) değişimin birleştirildiği bir momentum göstergesidir. İşlem adedi ve fiyatlardaki hareketleri birleştirerek fiyatların trendinin sürüp-sürmeyeceği konusunda fikir verir. Önemli fiyat hareketleri ve bu fiyat hareketleri ile işlem adedinin birleştirilmesi bu indikatörün dayanak noktası, temelidir.
A/D, aslında daha popüler olan Denge İşlem Adedi (On Balance Volume, OBV) indikatörünün değişimidir. Her iki indikatör de fiyatlarla birleştirilmiş işlem adedinin karşılaştırılması yoluyla fiyatlarda değişimin olup olmayacağını denemektedir.
Bu göstergenin temel olarak söylediği şey; bir fiyat hareketi ne kadar çok işlem adedi ile gerçekleşirse o kadar güvenilirdir. Şöyle ki;
A/D’nın yükselişte yani trendinin yukarı olması, hisse senedinin toplandığını gösterir. En güvenli olan fiyatlardaki yukarı hareket ile birleştirilmiş işlem adedinin olmasıdır.
A/D’nın düşüşte yani trendinin inişte olması, hisse senedinin elden çıkarıldığını, dağıtıldığını gösterir. En güvenli olan fiyatlarda aşağı inen hareket ile birleşmiş işlem adedinin olmasıdır.
Formül
Hesabında her günkü işlem adedinin belli bir oranı (bu oran fiyat değişimlerine bakılarak hesaplanır) bir önceki günün kümülatif toplamına eklenir veya çıkarılır. Göstergenin hesaplanış formülü;
Bu formülde;
close: Hisse senedinin gün sonu kapanış fiyatı
high: Hisse senedinin gün içi en yüksek değeri
low: Hisse senedinin gün içi en düşük değeri
volume: Hisse senedinin gün içi işlem adedi
A/D (Önceki): Hisse senedinin bir önceki A/D değeriBu formüle göre kapanış fiyatı gün içi en yüksek değere yakın ise bu durumda günlük işlem adedinin hesaplanan oranı kadar bir miktar A/D (Önceki)’ye eklenir. Eğer kapanış fiyatı en düşük değere yakın ise günlük işlem adedinin hesaplanan oranı kadar bir miktar A/D (Önceki)’den çıkartılır. Bir başka olası bir durum da; kapanış fiyatının tam olarak günün en yükseği ve en düşüğü arasında yer almasıdır. Bu durumda; formüle göre bir ekleme ve çıkarma işlemi yapılmayacaktır.
A/D göstergesi yukarı gittikçe hisse senedin alındığı (toplandığı), aşağı gittikçe hisse senedinden çıkış olduğu düşünülmektedir.
Al/Sat Sinyalleri
Gösterge belli bir noktaya ulaşıp da tekrar yükselmeye başlarsa AL kararı, belli bir tepe yaptıktan sonra ise düşmeye başlarsa SAT kararı alınır.
Aşağıda Yapı Kredi Bankası hisse senedinin 04/01/1999-01/06/1999 zaman aralığındaki fiyat grafiği ve Accumulation Distribution göstergesi görülmektedir. Bu göstergeye göre AL/SAT noktaları, hisse senedinin toplandığı, elden çıkarıldığı noktalar (birkaç al/sat sinyalinin olduğu nokta örnek olarak verilmiştir, aslında bu noktalar aşağıda gösterilenden daha fazladır) belirtilmiştir.
Genellikle göstergenin dip yaptığı noktalarda artık bu hisse senedi yatırımcıları bezdirmiştir ve çıkışlar hızlanmıştır. Bu arada tecrübeli ve uzman yatırımcılar artık hisse senedinin daha fazla aşağı gitmeyeceğini görürler ve alıma geçerler. Bu da A/D endeksini yükseltmeye başlar. Aksi durumda ise; yani gösterge önemli bir tepeye ulaştığında hisseye talep çok artmıştır ve küçük yatırımcı alıma başladığında tecrübeli yatırımcılar satmaya başlarlar ki bu da göstergeyi aşağı çevirir.
Aykırılıklar
Aykırılıklar; eğer A/D göstergesi yukarı eğim yaparken fiyatlar aşağı eğim içindeyse bir süre sonra fiyatların artacağı (pozitif ıraksama), tersi durumda ise; yani, A/D göstergesi aşağı eğimli iken fiyatların artıyor olması bir süre sonra fiyatların düşeceğine işaret eder (negatif ıraksama).
A/D göstergesi ile hisse senedi fiyat grafiği arasındaki aykırılıklar yakında olacak değişimi ima etmektedir. Aykırılık oluştuğunda; hisse senedi fiyatları genellikle A/D’deki değişimi onaylar.
Aşağıda 04/01/1999-14/09/1999 zaman aralığındaki Birlik Mensucat hisse senedinin fiyat grafiği ile Accumulation Distribution göstergesi arasındaki aykırılık görülmektedir. Hisse senedinin fiyat grafiği düşüş trendinde iken A/D göstergesi yatay trend içindedir. Bu durum bir süre sonra fiyatların düşüş trendinden çıkıp yükseleceğini göstermektedir.
MFI
Tanım
Money Flow İndex(Para Akım Endeksi) para giriş çıkışı belirleyen bir göstergedir. RSI’a benzerliği olan göstergede işlem hacmi de dikkate alınmaktadır.
Formül
Göstergenin hesaplanması için aşağıdaki adımlar izlenmelidir. Öncelikle hesaplamaların yapılacağı zaman aralığı belirlenmelidir.
Bu işlemden sonra belirlenen aralıktaki tipik fiyat hesaplanmalıdır.
Formülde
High: Belirlenen zaman aralığındaki en yüksek fiyattır;
Low: Belirlenen zaman aralığındaki en düşük fiyattır;
Close: Belirlenen süredeki son değerdir.
İkinci aşamada ise Para akımı hesaplanmalıdır
Money Flow(Para Akımı)= Tipik Fiyat * İşlem Hacmi’dir.
Eğer son tipik fiyat bir önceki tipik fiyattan daha yüksek ise para girişi eğer düşük ise para çıkışı olarak değerlendirilmektedir.
Belirlenen sure içerisindeki para giriş ve çıkışları bulunduktan sonra üçünkü aşama hesaplamasına geçilir. Bu aşamada Para Oranı hesaplanmaktadır;
Son aşama ise göstergenin hesaplanmasıdır. MFI;
şeklinde hesaplanır.
Al/Sat Sinyalleri
Değişiklikler gösterme olasılığı yüksek olmasına rağmen genellikle MFI 80 seviyesinin üzerine çıktığında piyasanın tepe noktası oluşturduğu, 20 seviyesinin altına indiğinde ise dip noktası oluşturduğu yorumu yapılabilir.
Aşağıda AKBNK hissesi MFI göstergesi ile birlikte incelenmiştir. Elipsler içerisinde hissenin aşırı alım ve satım bölgelerine ulaştığı seviyeler işaretlenmiştir. Dikkat edilirse hissede MFI göstergesi çok nadiren 20 seviyesinin altında dip yaparak alım sinyali üretmiştir. 30 seviyesi(kesik çizgili yatay trend) daha başarılı sonuçlar üretmiştir.
Aykırıklar
Gösterge ile fiyatlar arasındaki aykırılıklar alım satım sinyalleri açısından da önem arzetmektedir. Fiyatların düşüş trendinde olduğu dönemlerde göstergenin aynı yönde hareket etmemesi alım yönlü tersi durumunda ise satım yönlü pozisyon alınmalıdır. Aşağıdaki grafikte XU100’de 2006 yılı başlarında yaşanan yükselişte yeni zirveler yapılmasına rağmen MFI’ın bunu teyid etmediği görülmektedir. Daha sonraki dönemlerde fiyatlar 47.000’li seviyelerden 36.000’lere gerileyerek gösterge ile fiyatlar arasındaki negative uyumsuzluk teyid edilmiştir.
Chaikin Oscillator (Chaikin Osilatörü)
Tanım
CO (Chaikin Oscillator, Chaikin Osilatörü); Marc Chaikin tarafından geliştirilmiştir. Joseph Granville ve Larry Williams onun yaptıklarının öncülüğünde çalışmalarını genişletmişlerdir. Chaikin’in geliştirmiş olduğu bu gösterge daha çok A/D(Accumulation/Distribution Index, Alım/Dağıtım göstergesi) göstergesini temel alarak hesaplanmıştır. Chaikin Osilatörü de bir işlem miktarı (adedi, volume) göstergesidir.
Genellikle fiyatlarla işlem miktarı doğru orantılı olarak hareket etmektedir. Yani işlem miktarı artarken fiyatlar artmakta ve işlem miktarı düşerken fiyatlar düşmektedir. Aksi durum sözkonusu olduğunda ise; önemli trend değişimleri meydana gelmektedir. İşte CO bu gibi durumların saptanmasına yöneliktir.
Marc Chaikin'e göre gösterge 3 ana bölümden oluşmaktadır;
Hisse senedi gün içindeki en düşük ve en yüksek değerlerinin ortalama değerinden ((en yüksek+en düşük)/2) daha yukarıda kapanmakta ise hisse senedinde alım vardır. Aksine, altında kapanmakta ise; hisse senedi elden çıkarılmakta yani dağıtılmaktadır. Bir başka ifadeyle; göstergenin yükselen bir seyir izlemesi hisse senedine alım yapıldığını, düşen bir seyir izlemesi ise; hisse senedinden çıkış olduğunu yani satışların geldiğini gösterir.
İşlem miktarı kuvveti temsil ettiğinden ve hisse senetleri ancak sağlıklı artan işlem miktarı ile yukarı gidebileceklerinden, hisse senedinin fiyatı artarken işlem adedinin azalması çıkış trendinin sağlıklı olmadığını gösterir. Çünkü; hisse senedinin fiyatı artarken işlem miktarının düşüyor olması artık hisseye ilginin azaldığına, artış ivmesinin zayıfladığına ve fiyatların aşağı döneceğine işaret eder. Tam tersine, düşüşe geçen hisse senetlerinde işlem miktarı başlarda genellikle az olup, hisse senetleri artık iyice değer kaybettiklerinde artış gösteriyor ise düşüş trendinin bitmek üzere olduğunu gösterir. Eğer fiyatlar düşerken işlem miktarı artarsa, hisse senedinden önemli derecede bir çıkış olduğu gözlenir.
Chaikin Osilatörü ile hem kısa hem de orta vadede hisse senedine giriş ve çıkışların analiz edilmesiyle trend değişim sinyalleri alınabilmektedir.
Formül
CO (Chaikin Oscillator, Chaikin Osilatörü)
Chaikin Osilatör; Accumulation Distribution göstergesinin üç günlük üssel hareketli ortalamasından (exponential moving average, EMA) on günlük üssel hareketli ortalaması çıkarılarak hesaplanır.
CO= A/D(EMA-3) - A/D(EMA-10)
CO= Chaikin Oscillator (Chaikin Osilatörü)
EMA= Exponential Moving Average (Üssel Hareketli Ortalama)
A/D(EMA-3)= Accumulation/Distribution (Alım/Dağıtım) göstergesinin 3 günlük üssel hareketli ortalaması
A/D(EMA-10)= Accumulation/Distribution (Alım/Dağıtım) göstergesinin 10 günlük üssel hareketli ortalaması
A/D göstergesinin formülü daha önce verildiği için burada değinilmemiştir. Formüle ilişkin daha fazla bilgi için bkz. Accumulation/Distribution Index
EMA (Exponential Moving Average, üssel Hareketli Ortalama)
EMA= (Bugünkü Kapanış*Üssel Yüzde Oranı)+(Dünkü EMA*(1- Üssel Yüzde Oranı))
Üssel Yüzde Oranı (Exponential Percentage)=
n= Dönem Sayısı
EMA= Exponential Moving Average (üssel Hareketli Ortalama)
NOT:EMA hesaplamaya başlarken; Dünkü EMA yerine bir önceki kapanış değeri kullanılmalıdır.
Yorumlanması
Aykırılıklar (Iraksama, Divergence)
Hisse senedinin fiyatı ile Chaikin Osilatörü arasındaki uyumsuzluklar yani aykırılıklar bu göstergede de önem taşımaktadır. Hisse senedi fiyatının gittiği yönde gitmeyip bir önceki seviyesine erişemeyen gösterge, bir de yön değiştirip ters tarafa gitmeye başlamakta ise; duruma göre taban veya zirveye gelinmiştir.
Aykırılık durumlarının dikkatle incelenmesi gerekmektedir. Özellikle orta vadeli aykırılıklar önemli ipuçları vermektedir. Aykırılıktan kastettiğimiz şey ise şöyle açıklanabilir;
Hisse senedi fiyatlarıyla gösterge aynı trendi göstermelidir. Osilatör aşağı trend yaparken, fiyatlar yukarı bir seyir izliyorsa bu bir aykırılıktır ve bir süre sonra fiyatların düşeceğine işaret eder (Negatif Iraksama). Tam aksi durumda ise; yani osilatör yukarı trend çizerken, fiyatlar azalış trendi gösteriyorsa bir süre sonra fiyatlar yukarı dönecek demektir (Pozitif Iraksama).
Aşağıdaki grafikte 04/01/1999 ve 29/09/1999 tarihleri arasında Otokar hisse senedinin fiyat grafiği, Chaikin Osilatörü ve ikisi arasındaki aykırılık görülmektedir. Bu grafiklere göre CO iniş trendinde iken, fiyatlar çıkış trendindedir. Bu aykırılıktan CO fiyatların düşeceğini önceden haber vermiş ve fiyatlar belli bir seyirden sonra düşüşe geçmişlerdir.
CO ve Hareketli Ortalamalar
Marc Chaikin bu göstergenin özellikle fiyatların uzun vadeli hareketli ortalaması (90 günlük, 50 günlük,...) ile birlikte kullanılmasını, yorumlanmasını önermektedir. Şöyle ki;
Hisse senedi 50 günlük hareketli ortalamasının üstünde seyretmekte ise ve yukarı yönde gitmekte ise, göstergenin "0" çizgisinin altında iken yönünün yukarı dönmesi, AL siyali olarak algılanmalıdır. Tam tersine, hisse senedi 50 günlük hareketli ortalamasının altında giderken ve gösterge "0" çizgisi üzerinde iken yönünün aşağı dönmesi, SAT sinyali olarak değerlendirilmelidir.
Hareketli ortalamalarda alınacak gün sayısı tercihe göre seçilebilir.
Aşağıdaki grafikte 04/01/1999 ve 29/09/1999 tarihleri arasında Otokar hisse senedinin fiyat grafiği, Chaikin Osilatörü, fiyat grafiğinin 50 günlük hareketli ortalaması ve bunlardan çıkarılan AL/SAT noktaları görülmektedir.
Not: Her teknik analiz aracında olduğu gibi bu gösterge de tek başına kullanılmamalı, bir dizi diğer araçlarla da desteklenmelidir. Mesela Chaikin bu göstergenin yukarıda bahsedildiği gibi fiyatların uzun vadeli hareketli ortalaması ve özellikle zarf bantları (envelopes, hisse senedi fiyatlarının dalgalanma alt ve üst sınırlarını göstermektedir) ile birlikte kullanımını önermektedir.